Միքելանջելո Բուոնարոտի (1475-1564թթ.)՝ իտալացի մեծն քանդակագործ, գեղանկարիչ, ճարտարապետ, պոետ և մտավորական, Վերածննդի դարաշրջանի մեծագույն վարպետներից մեկը: Նրա արվեստի ձևավորմանը մեծապես նպաստել են Ջոտտոյի, Դոնատելլոյի և Մազաչչոյի ստեղծագործություններն ու անտիկ քանդակագործությունը:
 |
| «Մադոննան՝ աստիճանների մոտ» խորաքանդակ |
Ծնվել է 1475թ. մարտի 6-ին Տոսկանայի Կապրեզե փոքրիկ քաղաքում, ֆլորենտացի աղքատացած ազնվական Լոդովիկո Բուոնարոտիի ընտանիքում: Միքելանջելոյի մոր՝ Ֆրանչեսկա դի Ների դի Մինիատո դել Սերայի մասին տեղեկությունները քիչ են. նա ամուսնացել է վաղ տարիքում, շատ երեխաներ է ունեցել, ինչի արդյունքում քայքայել է առողջությունն ու մահացել է, երբ Միքելանջելոն վեց տարեկան էր: Քանի որ Լոդովիկո Բուոնարոտին իր փոքրիկ հողատարածքից ունեցած եկամտով չէր կարողանում հոգալ իր բոլոր երեխաների ապրուստը, ստիպված է լինում Միքելանջելոյին հանձնել հարևան
ընտանիքներից մեկի խնամակալությանը: Արդյունքում տղային դաստիարակում են Տոպոլինո ամուսինները, որոնց շնորհիվ Միքելանջելոն մինչ գրել-կարդալ սովորելն արդեն կավի հետ աշխատել գիտեր:
Մեկ տարի վերջինիս մոտ սովորելուց հետո տղան ընդունվում է քանդակագործ Բերտոլդո դի Ջովանոյի դպրոց, որը գործում է Ֆլորենցիայի «տիրոջ»՝ Լորենցո դե Մեդիչի հովանու ներքո: Լինելով արվեստի ու գիտությունների հովանավոր՝ Լորենցոն որոշ ժամանակ անց նկատում է Միքելանջելոյի տաղանդը և սկսում է ուշադրությամբ հետևել տղայի աճին՝ նաև փորձելով հնարավորինս խթանել այն: 1490-92թթ. ընթացքում Միքելանջելոն դառնում պալատական քանդակագործ՝ բնակություն հաստատելով Մեդիչիների մոտ: Ենթադրվում է, որ այս շրջանում են ստեղծվել «Մադոննան աստիճանի մոտ» և «Կենտավրոսների կռիվը» խորաքանդակները (վերջինիս մեջ արտացոլված են մարտնչող ֆիգուրների դրամատիզմը, մարդկային ուժն ու գեղեցկությունը): Լորենցոյի մահվանից հետո՝ 1492թ., Միքելանջելոն վերադառնում է տուն:
 |
| «Կենտավրոսների կռիվը» խորաքանդակ |
 |
| «Հարություն» |
 |
| «Ֆլորենտական Պիետա» |
1488թ. Միքելանջելոյի հայրը, համակերպվելով որդու՝ արվեստի հանդեպ ունեցած ակնհայտ հակումների հետ, թույլատրում է աշակերտել նկարիչ Դոմենիկո Գիրլանդաոյին:
 |
| «Մեռնող ստրուկը» |
Մեկ տարի վերջինիս մոտ սովորելուց հետո տղան ընդունվում է քանդակագործ Բերտոլդո դի Ջովանոյի դպրոց, որը գործում է Ֆլորենցիայի «տիրոջ»՝ Լորենցո դե Մեդիչի հովանու ներքո: Լինելով արվեստի ու գիտությունների հովանավոր՝ Լորենցոն որոշ ժամանակ անց նկատում է Միքելանջելոյի տաղանդը և սկսում է ուշադրությամբ հետևել տղայի աճին՝ նաև փորձելով հնարավորինս խթանել այն: 1490-92թթ. ընթացքում Միքելանջելոն դառնում պալատական քանդակագործ՝ բնակություն հաստատելով Մեդիչիների մոտ: Ենթադրվում է, որ այս շրջանում են ստեղծվել «Մադոննան աստիճանի մոտ» և «Կենտավրոսների կռիվը» խորաքանդակները (վերջինիս մեջ արտացոլված են մարտնչող ֆիգուրների դրամատիզմը, մարդկային ուժն ու գեղեցկությունը): Լորենցոյի մահվանից հետո՝ 1492թ., Միքելանջելոն վերադառնում է տուն:
Մեկ տարի Բոլոնիայում ապրելուց ու ստեղծագործելուց հետո Միքելանջելոն վերադառնում է Ֆլորենցիա (1495թ.)՝ ստեղծելով «Սուրբ Հովհաննես» և «Քնած Կուպիդոն» քանդակները: Մեկ տարի անց կարդինալ Ռաֆայել Ռիարիոն գնում է մարմարե «Քնած Կուպիդոն»-ը՝ վարպետին հրավիրելով Հռոմում աշխատելու (1496-1501թթ.): Վերադառնալով Ֆլորենցիա՝ ավելի հմտացած Միքելանջելոն սկսում է աշխատել զանազան մասնավոր և պետական պատվերների վրա (այդ թվում՝ «12 առաքյալներ», «Մադոննա Պիտտի», «Դավիթ», և այլն):
 |
| «Պիետա» |
Չնայած երկու խոշոր կերպարներ մեկ քանդակի մեջ միավորելու դժվարությանը՝ «Պիետան» անթերի կառուցվածք ունի: Կերպարները մի ամբողջություն են կազմում. նրանց միասնությունը զարմացնում է իր ներդաշնակությամբ: Այս ամենի հետ մեկտեղ, Միքելանջելոն նրբորեն հակադրում է արականն ու իգականը, կյանքն ու մահը, մերկությունն ու ծածկը, հորիզոնականն ու ուղղահայացը՝ որոշակի լարվածություն հաղորդելով աշխատանքի կոմպոզիցիային: Աստվածամոր զգեստի խոշոր ծալքերը ոչ միայն մեծացնում են նրա ծնկներին ընկած մարմնի դրամատիզմը, այլև ծառայում որպես
ինքնատիպ պատվանդան ամբողջ քանդակի համար: Այս ծալքերի մեջ ուժ է թաքնված՝ ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգևոր, որն իր հերթին հակադրվում է Մարիամի նուրբ, մեղմ դիմագծերին: Ըստ բազմաթիվ մասնագետների՝ իր տարրերի բարդությամբ ու ամբողջականությամբ «Պիետան» գերազանցում է Միքելանջելոյի մնացած բոլոր քանդակները:
 |
| «Դավիթ» |
Այս աշխատանքի ավարտից հետո շատերը կասկածի տակ դրեցին Միքելանջելոյի՝ «Պիետայի» հեղինակը լինելու փաստը. պատճառը վարպետի երիտասարդ տարիքն էր: Զայրացած Միքելանջելոն որոշում է ստորագրել քանդակը՝ դարձնելով այն իր միակ ստորագրված աշխատանքը: Աստվածածնի զգեստի ժապավենի վրա կարելի է կարդալ հետևյալ տողերը՝ «Միքելանջելո Բուոնարոտին, ֆլորենտացի, ստեղծեց սա»:
1504թ. Միքելանջելոն ավարտում է Իսրայելի լեգենդար թագավոր Դավթին պատկերող հայտնի արձանը (բարձրությունը` 5 մ), որը կամքի ահռելի ուժի ու հերոսական պոռթկումի մարմնացում է: Միքելանջելոն իր ահեղ հերոսին պատկերել է հսկա Գողիաթի հետ մարտին պատրաստվելու պահին. նա լայն բացած աչքերով նայում է հսկային՝ պարսատիկը ձախ ձեռքում սեղմած: Թեև Դավթին անհավասար մենամարտ է սպասվում, նա հանգիստ է ու վստահ իր ուժերին: Նրա դեմքը խիստ արտահայտություն է ստացել. հերոսը լի է հաղթելու վճռականությամբ, որն արտահայտվում է նաև մարմնի մկանների լարվածությամբ: Կերպարի ազատ կեցվածքը քանդակագործության մեջ կոնտրապոստի (հակադիրքի) դասական օրինակներից է: «Դավիթ»-ն այժմ ներկայացված է Ֆլորենցիայի Գեղարվեստի ակադեմիայում:
 |
| Հուլիոս II պապի դամբարանը |
Շուտով Միքելանջելոն ստանում է նաև անձամբ Հուլիոս կայսերը քանդակելու պատվերը (1507թ., հետագայում ոչնչացվում է):
 |
| Սիքստինյան կապելլայի առաստաղը |
 |
| «Ադամի արարումը» |
Տարիներ անց՝ 1536-41 թթ., Սիքստինյան կապելլայում նկարիչը ստեղծել է նաև «Ահեղ դատաստան» որմնանկարը: Չնայած այն արտահայտում է աշխարհի կործանման գաղափարը, Հիսուսի կերպարում հեղինակը փառաբանել է մարդու գեղեցկությունն ու ուժը, հավատը բարու նկատմամբ:
Որմնանկարը հարուստ է սարսափահար, խելակորույս և հուսահատ բազմաթիվ կերպարներով, որոնցից մեկն էլ սրբ. Բարդուղիմեոսն է՝ ներկայացված նկարչի ինքնանկարով:
 |
| «Ահեղ դատաստան» |
Ուշագրավ է, որ Միքելանջելոն դժկամորեն է համաձայնվել աշխատել Սիքստինյան կապելլայում՝ շեշտելով, որ ինքը քանդակագործ է, և ոչ թե գեղանկարիչ: Վարպետի երկմտանքի մյուս պատճառն այն կասկածն էր, որ իր թշմամիներն էին Պապին խորհուրդ տվել կապելլայի առաստաղի աշխատանքներն իրեն պատվիրել՝ հույս ունենալով տեսնել նրա հնարավոր ձախողումը:
 |
| Սրբ. Պետրոսի գմբեթը |
Ծերության տարիներին Միքելանջելոն գրել է բանաստեղծություններ՝ հիմնականում մադրիգալներ ու սոնետներ, որոնք տպագրվել են մահից հետո՝ 1623 թ.:
Միքելանջելոն մահացել է 1564թ. փետրվարի 18-ին ու թաղվել Ֆլորենցիայի Սանտա Կրոչե եկեղեցում: Մահվանից առաջ կտակը թելադրել է իրեն բնորոշ լակոնիկությամբ. «Հոգիս հանձնում եմ Աստծուն, մարմինս` հողին, ունեցվածքս` բարեկամներիս»:
Միքելանջելոյի արվեստը կանխորոշել է ինչպես XVI դարի, այնպես էլ հետագա հարյուրամյակների եվրոպական արվեստի զարգացումը:
 |
| Միքելանջելոյի դամբարանը Սանտա Կրոչեում |
No comments:
Post a Comment