Ֆաուստ

Ֆաուստը՝ Գյոթեի համանուն ողբերգության հերոսը, համաշխարհային գրականության հավերժական կերպարներից է: Կերպարի հիմքում ընկած է գերմանացի գիտնական, բժիշկ և գրբաց Ֆաուստի մասին լեգենդը: Որպես գիտնական՝ նա մեծ հաջողությունների էր հասել, սակայն մշտապես դժգոհ էր իր կյանքից, ոչինչ նրան չէր գոհացնում ու բավարարում. արդյունքում նա դաշինք է կնքում սատանայի հետ՝ անսահման գիտելիքը փոխանակելով իր հոգու հետ: Պատմական Ֆաուստը ծնվել է 1480թ. Գերմանիայի Կնիտլինգեն քաղաքում (այժմ՝ Բադեն-Վյուրթեմբերգ): Ըստ ավադույթի՝ գիտնականը մահացել է իր փորձարկումներից մեկի ժամանակ քիմիական տարրերի առաջացրած պայթյունից: Ենթադրվում է, որ Ֆաուստը կյանքի մեծ մասն անցկացրել է Լայպցիգում ու Քյոլնում: Գերմանացի հայտնի հումանիստ, Ռեֆորմացիայի գաղափարակից Ֆիլիպ Մելանխտոնը հավաստիացրել է, որ անձամբ ճանաչել է Ֆաուստին: Ըստ նրա տեղեկությունների՝ վերջինիս միշտ երկու շուն էին ուղեկցում, որոնք իրականում դև էին: 

Համաշխարհային գրականության մեջ Ֆաուստի կերպարին անդրադարձել են անգլիացի

Ռեմբրանդտ «Ֆաուստ», մոտ 1950թ.

բանաստեղծ ու դրամատուրգ Քրիտոֆեր Մառլոն, գերմանացի դրամատուրգ Քրիստիան Դիտրիխ Գրաբբեն, գերմանացի բանաստեղծ Հենրիխ Հայնեն, ֆրանսիացի պոետ Պոլ Վալերին, արգենտինացի գրող Էդգար Բրաուն և շատ ուրիշեր: 

Անդրադառնալով Գյոթեի կողմից Ֆաուստի կերպարի մեկնաբանությանը՝ պետք է նշել, որ գերմանացու ստեղծագործության մեջ ևս Ֆաուստը չբավարարվող, խռովահույզ, «բուռն հանճար» է, որի մեջ նստած է գործունեության ոգին: Նա իր ողջ կյանքը նվիրել է գիտությանը, արդյունքում՝ նրա լայն գիտելիքների համբավը տարածվել է աշխարհով մեկ: Պատահական չէ, որ աշխարհի տարբեր ծայրերից բազմաթիվ աշակերտներ են գալիս նրա մոտ ուսում ստանալու: Այնուամենայնիվ, Ֆաուստը թախծում է. միայն ինքը գիտի, թե որքան չնչին են իր գիտելիքները բնության չբացահայտված գաղտնիքների համեմատ: Ֆաուստն ուզում է վերափոխել աշխարհը, իմանալ տիեզերքի օրենքները, գտնել դրանք փոխելու ճանապարհը, քանի որ ողորմելի աշխարհը նա համարում էր արհամարհանքի արժանի իրականություն: Ֆաուստին չեն հրապուրում ո՛չ ոսկին, ո՛չ փառքը, ո՛չ երկրային վայելքները: Նրա ձգտումները մեծ են, բարձր ու համամարդկային. մարդկանց համար որոնել գեղեցիկն ու կատարյալը, դրախտը կառուցել երկրի վրա: 

Ֆաուստն ու Մեֆիստոֆելը

Ֆաուստի մասին խոսելիս Աստված հարցնում է Մեֆիստոֆելին.

-Ճանաչու՞մ ես դու նրան:

-Այդ դոկտորի՞ն,-պատասխանում է Մեֆիստոֆելը:

-Իմ ծառային,-ասում է Աստված:

Ո՞վ է մարդը. բնության ատրուկը, թե՞ ինքնուրույն, իր համար գոյություն ունեցող ու

Գեորգ Ֆրիդրիխ Կերսթինգ
«Ֆաուստը հետազոտության մեջ»

ինքնաբավ մի ուժ: Այո՛, մարդը բնության ստրուկն է: Բնությունն ինքն է նախասահմանում մարդու ուղին: Մեֆիստոֆելը այսպես է բնութագրում մարդուն ու մարդկությանը` ի դեմ Ֆաուստի. «Միշտ անհանգիստ է մարդը, միշտ որոնում է նորը, երբեք չի բավարարվում ձեռք բերածով, լի է պայքարի մղող անսպառ եռանդով, դժվարություններ հաղթահարելու ավյունով. այսպիսի բնազդներ է դրել մարդու մեջ Մայր բնությունը»: Դրանք կատարելության են մղում մարդուն, թե՛ իրեն՝ բնությանը: Աստված առաջարկում է փորձարկել մարդուն. թող սատանան փորձի գայթակղել Ֆաուստին, թող սպանի նրա մեջ վսեմ մղումները, հասցնի նրան անասնական վիճակի: Ամենազորը չի հավատում Մեֆիստոֆելի հաղթանակին, բայց, այդուհանդերձ, թույլ է տալիս փորձել մարդուն: Մեֆիստոֆելը շատ բան է կարողանում կործանել, բայց նա անկարող է ոչնչացնել հիմնականը, էականը՝ կյանքը: Գյոթեն, իհարկե, հերոսներից և ոչ մեկի կողմնակիցը չէ. նա մերթընդմերթ ընդունում է թե՛ մեկի, թե՛ մյուսի իրավացիությունը: Ֆաուստը կրքոտ է, նա կարող է մոլորվել ու ճակատագրական սխալներ գործել: Նա ջերմ սիրտ ունի, եռանդուն խառնվածքով է օժտված, չափազանց զգայուն է, նրա սիրտը խոցելը դժվար բան չէ: Միշտ որոնում է, միշտ կասկածանքների ու տագնապների մեջ է: Այս ամենով ու ոչ միայն՝ Ֆաուստն ու Մեֆիստոֆելը հակադիր կերպարներ են: Առաջինը անհագ է, երկրորդը՝ ամեն ինչից կուշտ ու հագեցած, առաջինը ձգտում է սահմանից դուրս հայտնվել, երկրորդը գիտի, որ այնտեղ ոչինչ չկա, դատարկություն է միայն: Մեֆիստոֆելը խաղում է Ֆաուստի հետ, ինչպես մի անմիտ երեխայի հետ կխաղար: 

Մի օր Ֆաուստը բացում է գիրքն ու տեսնում մակրոկոսմոսի նշանը: Ամեն ինչ պայծառանում է աչքերի առջև, նոր ուժեր են հեղեղվում նրա կրծքի մեջ, նա կրկին համակվում է եռանդով: Ո՛չ, նա բնության ստրուկը չէ, մանր որդ չէ, բնության արքան, աստվածն է նա: Ֆաուստն, ի վերջո, ստեղծում է մի կյանք, որտեղ ժողովուրդն ազատագրված է ամեն տեսակ ճնշումից, որտեղ մարդկային ուժերն ու եռանդը ծառայում են մի բանի՝ բնությանը: Դա էր Ֆաուստի գերագույն իդեալը: Նա պայքարում է տարերքի դեմ, ծովից ցամաք է նվաճում ու նրա վրա բնակեցնում տարբեր ժողովուրդներ: Նա կառուցում է: Նա ցանկանում է ժողովրդին ազատ, երջանիկ ու նյութական ճոխության մեջ տեսնել: Այժմ նա հասկանում է, որ մարդու միակ երջանկությունը ազատության համար պայքարելու ձգտումն է, նպատակը՝ ստեղծարար աշխատանքը: Գտնված է այն ճշմարտությունը, որ նա այնքան երկար որոնել էր: Գեղեցիկ է այդ ճշմարտությունը, և Ֆաուստը երջանիկ է, որ ապրում է կյանքի ամենալուսավոր պահը. «Կա՛նգ առ, վայրկյա՛ն, չքնաղ ես դու»:

Սերունդներ ու ժողովուրդներ են եկել-գնացել, նրանց հետքն անհետացել է մոռացության մեջ: Արդյոք միևնույն չէ՞, եթե նրանք առհասարակ գոյություն չունենային: Գյոթեն չի վիճում Մեֆիստոֆելի հետ. անշուշտ, գոյություն ունի մահը, կործանումն ու վախճանը թե՛ վատի, թե՛ լավի: Մոռացությունը ծածկում է անցյալը ու ասես լիովին ոչնչացնում է այն ամենն, ինչ գոյություն է ունեցել: Բայց, աշխարհը գեղեցիկ է. արժե ապրել, պայքարել, ստեղծել: Մենք ապրում ենք նոր կյանք ստեղծելու համար…